Opinie gepubliceerd in “Brussel Deze Week” en op de website van “Le Soir”, 04/02/2015

Vorige week werd een erfgoedpetitie afgegeven om het Vossenplein te laten beschermen, samen met enkele gebouwen én de schuilkelder uit de Tweede Wereldoorlog. Deze petitie is conform het Brussels Wetboek voor Ruimtelijke Ordening. De Gewestregering wordt hiermee verzocht een beschermingsprocedure op te starten.

De handtekeningen waren nauwelijks droog of Rudi Vervoort, Minister-President bevoegd voor Erfgoed, sprak al meteen van “instrumentalisering van het erfgoed”. Initiatief van burgers wordt duidelijk niet geapprecieerd.

De beschermingsaanvraag zou dienen om het parkingproject te blokkeren. Volgens Vervoort “bestaan er andere middelen om projecten te weigeren als ze niet aanvaardbaar zijn, om welke reden dan ook. Ik ben er niet van overtuigd dat dit de juiste manier is.” De ‘andere middelen’ zijn inderdaad legio en de tegenstanders van de parking zullen ze ook aanwenden. Maar laat de bescherming van dit plein nu net één van de meest geloofwaardige middelen zijn. Er is geen reden om dit debat niet te voeren.

Het Vossenplein is één van die zeldzame Brusselse pleinen die zijn oorspronkelijke karakter niet is kwijtgespeeld. Niet alleen de gebouwen, de geschiedenis en de ondergrond maken dit plein tot ver buiten Brussel bekend, ook de dagelijkse rommelmarkt die er doorgaat sinds 1873 is 100% Brussel.

Het is een illusie te denken dat het plein en zijn markt een lange werf ongeschonden doorkomen. Voor een ondergrondse parking moeten er in-en uitritten komen, liften, verluchtingskokers…niet meteen troeven voor een historisch plein.

Je moet dus van slechte wil zijn om niet te begrijpen dat deze ondergrondse parking de mensen verontrust en mobiliseert. Niemand begrijpt dat een plein dat zo emblematisch is voor de ziel van Brussel vandaag zomaar kan worden vernield of verminkt. Je zou denken dat ook Rudi Vervoort deze mening moet toegedaan zijn?

Brussel blijft sukkelen met zijn erfgoed en de Minister-President stelt ons niet echt gerust als hij beweert dat “klasseren niet het alfa en omega is van het beschermen van erfgoed”. Voorbeelden als het Atomium en het Koninklijk Paleis worden aangehaald. “Niemand zou ooit eraan denken om het Atomium af te breken”. Nochtans stelde iemand in 2014 wél voor om een parking te graven onder het Vossenplein ! En daar houdt het niet bij op : de Stad wil parkings bouwen onder het Rouppeplein, de Nieuwe Graanmarkt, het Ijzerplein…

“Als de Stad een bouwvergunning indient voor een parking onder het Vossenplein, moet niet enkel het erfgoed worden bekeken, maar ook andere aspecten: mobiliteit, sociale cohesie, ruimtelijke ordening, stedenbouw. Het lijkt mij gezonder om zo te werk te gaan.” Vervoort vergeet daarbij dat de ergoedwetgeving ervan uitgaat dat bepaalde getuigen uit ons verleden beschermd moeten worden, en niet worden geanalyseerd met dezelfde criteria.

Als men economische belangen, mobiliteit en dergelijke voorrang geeft, komt dat neer op een totale negatie van het idee van beschermd erfgoed. Erfgoed is onvervangbaar en bepaalde ingrepen zijn onherstelbaar. Als je het erfgoed wil vrijwaren, moet je de zaken dus in de juiste volgorde aanpakken : inventariseren, beschermen en alleen daarna bekijken welke projecten kunnen worden gerealiseerd.

Wij vragen dus dat het Gewest de beschermingsvraag analyseert op basis van de erfgoedwaarde en niet op basis van andere belangen.

Pétitions-Patrimoine en Platform Marollen

Deze opinie in “Brussel Deze Week” verschijnt op een ogenblik dat de verdedigers van het Vossenplein zich konden verheugen over de uitspraak van de Brusselse Schepen voor mobiliteit, Els Ampe. Tijdens een etentje met de pers op maandag 2 februari, had ze gezegd dat ze goed had geluisterd naar de kritieken op haar project en dat ze “zeer waarschijnlijk” niet zou raken aan het “karakter” van de plaats… Even later verklaarde ze echter dat ze bij haar besluit bleef om een ondergrondse parking te bouwen, waardoor haar eigen pas uitgesproken woorden volledig ingetrokken warden.

De vereniging Petitions-Patrimoine heeft nu dinsdag 20 januari in samenwerking met het Platform van de Marollen een petitie neergelegd bij de administratie voor Monumenten en landschappen voor de regio Brussel. Met deze petitie vragen de ondertekenaars om de volledige publieke ruimte van het Vossenplein en ook verschillende gebouwen die er zich bevinden evenals de voormalige ondergrondse schuilkelder te erkennen als beschermd erfgoed.

Naar aanleiding van de recente aankondiging van de bouw van een parking onder het Vossenplein, ontdekten vele Brusselaars dat de achterstand in klassering van plaatsen en gebouwen dermate groot is dat zowel dit plein als de belangrijkste gebouwen gelegen er rond geen enkele vorm van bescherming genieten. Zelfs de iconische voormalige brandweerkazerne, ontworpen door de bekende architect Joseph Poulaert geniet van geen enkele bescherming.

Naar dezelfde aanleiding werd een fotoreportage gepubliceerd waaruit de perfecte staat bleek van de voormalige ondergrondse schuilkelder die zich onder het Vossenplein bevindt en waarvan velen het bestaan niet kenden.

Vandaar de idee om deze lacune in te vullen door voor te stellen om het Vossenplein, waar sinds 1873 de oude markt plaats grijpt, en ook de gebouwen en het geheel dat het plein karakteriseert te klasseren als beschermd erfgoed.

Met de hulp van de vereniging Pétitions-Patrimoine en het platform van de Marollen werd een aanvraag ingediend, conform aan het Brusselse Wetboek voor ruimtelijke ordening (BWRO), die toestaat om aan de Regionale regering de opening te vragen van een klasseringsprocedure.

De ingediende aanvraag betreft :

• Het geheel van de publieke ruimte van het Vossenplein, die zijn oorspronkelijke staat heeft bewaard omdat er dagelijks sinds 1873 de oude markt plaats vindt. De soberheid van het plein, de inplanting van de bomen, de hoogwaardige materialen waaronder de bekende kasseien waarmee het plein belegd is, dat alles is typisch voor de publieke ruimte uit de 19de en begin 20ste eeuw. Weinig Brusselse pleinen hebben zozeer hun oorspronkelijk karakter en/of aard bewaard.
• De parochiekerk van de Onbevlekte Ontvangenis, gebouwd in meerdere fasen tussen 1852 en 1870 die zich aan de Westelijke zijde van het plein bevindt.
• Het voormalige huis van de koster gebouwd in 1862 en acht huizen van neoklassieke stijl uit 1866, die deel uitmaken van het originele concept, gelegen aan beide kanten van de kerk en die met hun regelmatige patronen de kerk des te meer tot haar recht laten komen.
• De voormalige Brandweerkazerne, gebouwd in 1861-1863 volgens de plannen van de architect Joseph Poelaert, die de hele oostkant van het plein bezet.
• De voormalige ondergronds schuilkelder gelegen onder het plein, waarschijnlijk aangelegd in 1942 in het kader van de organisatie van de algemene luchtdefensie in een gedeelte van de onderbouw van de ateliers du Renard (ateliers van de Vos), een fabriek voor de bouw van locomotieven die werd afgebroken bij de aanleg van de Blaesstraat en het Vossenplein. De opschriften in het Frans en het Nederlands « verboden te urineren » en « verboden te spuwen » tonen aan dat de kelder bestemd was voor de Brusselse burgerbevolking om bij luchtbombardementen te kunnen schuilen. Het is één van de weinige overblijfselen in Brussel die getuigen van de tweede wereldoorlog, de meeste schuilkelders werden na de oorlog immers afgebroken (bijvoorbeeld : op het Fontainasplein, de Ninoofse poort, het Vlaams theater of nog het ondergronds ziekenhuis aan de Hallepoort verbonden via een tunnel met het Bordet-instituut.

In de ogen van vele Brusselaars is het historisch belang als erfgoed van het Vossenplein, die het oude Brussel en de folklore van de Brusselse bevolking vertegenwoordigd, vanzelfsprekend. En dit is zowel in België als in het buitenland erkend. Het feit dat de nodige handtekeningen in enkele dagen werden opgehaald en de reacties bij het publiek zijn daar duidelijke bewijzen van.

Het platform van de Marollen en de vereniging Petitions-Patrimoine verwachten nu van de Brusselse regering dat ze de nodige stappen onderneemt om dit plein dat belangrijk is omwille van zijn architecturaal, historisch, folkloristisch en archeologisch erfgoed en dat zo nauw aan het hart lgt van de Brusselaars, te klasseren als beschermd erfgoed. Voor de verenigingen, de buurtbewoners en de ondertekenaars zal de klassering een toekomst garanderen die ten volle rekening houdt met dit erfgoed en definitief de rug keert aan de slechtste jaren van de « Brusselisering » toen de Marollenwijk bedreigd werd: we denken aan de projecten voor de uitbreiding van het justitiepaleis en de pogingen om de brandweerkazerne af te breken toen die nog niet gerenoveerd was.

In bijlage vindt u de nota over de geschiedenis en het belang als erfgoed van het plein en de bijhorende elementen die in aanmerking komen voor klassering.